Zofia Chądzyńska, Życie za życie

Zofia Chądzyńska dla młodzieży. Marek wcześnie stracił ojca (który po doświadczeniu Powstania Warszawskiego postanowił unikać murów miasta i wyprowadził się na suwalską wieś), mieszka z matką, całkowicie wycofaną z kontaktów ze światem i synem, zajętą codzienną krzątaniną w domu i sezonową pracą śluzowej. Marek ma wybitny talent pływacki, jednak problemy z zachowaniem i nauką przekreślają szansę na start w decydujących o dalszej karierze zawodach, do których trenował przez kilka lat. I tu właśnie rozpoczyna się akcja. 

Akcja jak akcja, „Życie za życie” to książka z kilkoma twistami i dość wyraźnym morałem. Zimna i wyrafinowana w dorosłej prozie Chądzyńska tutaj przemawia do czytelnika językiem chłopackim, pełnym gniewu i frustracji, lekko okraszonym regionalizmami. Jednak najciekawsze są, jak zwykle, postaci kobiece, naznaczone pewnym brakiem i chłodem. Jest matka Marka, piękna niegdyś, prosta dziewczyna z Sejn, dla której życie traci sens wraz ze śmiercią ukochanego męża, mądrego i utalentowanego plastycznie „miastowego”. Bez niego los kobiety zajmującej się dzieckiem i krzątającej się wokół domowego ogniska pozbawiony jest ekscytujących treści, staje się boleśnie zwykły. Jest nauczycielka Marka, matka jedenastoletniej Heleny, elegancka, surowa, zasadnicza, bezwzględnie przestrzegająca narzuconych sobie i innym reguł  – mieszka sama w Sitkach, córka odwiedza ją tylko w wakacje. Gdzie jest mąż? Helena wspomina, że rodzice się kłócili, to jedyne zaznaczenie jego obecności – w retrospekcji córki, myślącej z niechęcią o lodowatej matce. Bez taryfy ulgowej traktuje Chądzyńska postaci drugoplanowe i statystujące – rozflirtowaną, ponętną Hankę, kuzynkę Marka, czy letniczki w kajakach czekających na sitkowskiej śluzie: „Jedna była czarna, opalona, chuda, a druga miała za ciasny kostium, z którego ciało wylewało się, jak kipiące mleko. Marek odwrócił głowę: baby to jest paskudztwo nie do opisania”. Helena jest w porządku – tak kreuje ją autorka i tak ocenia Marek – lojalna, pomysłowa, delikatna, ale kiedy trzeba – z pazurem i nieustraszona. Ale Helena tkwi w okresie liminalnym (ha, od roku 2005 nie miałam okazji użyć tego słowa!) – jeszcze nie jest kobietą, jej szczupłe ciało i krótko obcięte włosy schowane pod czapeczką sprawiają, że wygląda jak chłopiec. Żadnego kipiącego ciała ani nawet jego zapowiedzi. W tej plejadzie jedyną kobietą zadowoloną ze swojego losu wydaje się być macierzyńsko-babina żona leśniczego, dokarmiająca wszystkich wokół. Czyżby jedyna szansa na szczęście dla kobiety kryła się w nieprzekraczaniu norm? Matka Marka, wybrana przez mężczyznę z miasta, ma się niezbyt dobrze. Podobnie matka Heleny, władcza i samotna. 

Chądzyńska w ogóle jest ciekawym przypadkiem pisarki, która zajmuje się głównie kobietami, ale rzadko traktuje bohaterki z sympatią – niechęć często dotyczy właśnie fizycznej strony kobiecości. Kiedy myślę o jej prozie dla dorosłych, jako główny typ postaci jawi mi się kobieta po czterdziestce, gorzko komentująca stan swojego chylącego się ku upadkowi ciała (pierwsza trwała zmarszczka, siwy włos, dodatkowe kilogramy), pogodzona z nieuchronnością procesu, ale zdystansowana wobec własnej, demaskatorskiej fizyczności. Druga odmiana postaci to młoda kobieta, piękna, obojętna, daleka (często obserwowana przez tę starszą), nieświadoma jeszcze przemijania. Przebywająca na tajemniczej emigracji w Sitkach matka Heleny powoli wkracza w drugą fazę: „Myła się i klepała, i kremowała, i kręciła te rury na głowie jakby było dla kogo. W takiej dziurze. I dlaczego klepie się i kremuje, a zawsze mówi, że byle czysto i porządnie. Że elegancja nie jest potrzebna. Cudowna gadka, tyle że głupia” – rozmyśla gorzko jedenastolatka. 

Jednym słowem, czytajmy Chądzyńską, dziewczęta (i chłopcy). W następnym odcinku - „Przez ciebie, Drabie”.

[OW]